eigenlijk

vandaag doen we een simpele knip en plak. kijk normaal zou ik dat niet snel doen, maar onderstaand artikel (uit ds van 05/03) is eigentlijk en feitelijk verplichte literatuur. het biedt bovendien min of meer een antwoord op een vraag die ik al langer in mijn hoofd heb zitten, plus het licht een ergernis toe die ik al een tijdje gewaar word.

en eigenlijk hé, zaag ik met deze post de poten vanonder mijn eigen taalkundig kunnen... want ik geef het toe: eigenlijk worstel ik der zelf wel redelijk zwaar mee, met die (blijbaar volledig overbodige) stopwoordjes. zo is dat dus.

(dit straf tekstje is van de hand van ludo permentier, redacteur bij van dale.)

Woorden weten alles
,,Eigenlijk let ik op niks.'' (Bert Anciaux tijdens een fotosessie in De Rode Loper)

,,Ik eigenlijk. Jij eigenlijkt. Wij eigenlijken allemaal. Waar komt dat stopwoord toch vandaan?'' vraagt ons een lezer.Ik wil dus proberen te antwoorden. Ik bedoel, die lezer heeft feitelijk gelijk dat hij dat vraagt, ja? Dat moet gewoon kunnen, toch. Allez, het is best wel een heel erg interessante vraag en ik heb dan iets van: daar moet sowieso een antwoord op te geven zijn, of zo.Stopwoorden of stoplappen hebben we niet nodig. Aan de betekenis van een zin voegen ze weinig of niets toe.

Dat ze woekeren als onkruid, moet komen door een andere reden. Een stopwoord was aanvankelijk een woord dat een dichter nodig had om zijn versjes in een mooi ritmisch patroon te gieten. ,,De leeuw is eigenlijk iemand die bang is voor niemand.'' (De Schoolmeester, 1859). Van die functie is iets overgebleven: een stopwoord spreken we soms uit omwille van het ritme in een zin. ,,Werd ze kwaad? Dat kan ik begrijpen. Zoiets moet je ook niet dóén!''

Daarnaast geeft dit soort ,,stilistische bijwoorden'' een bepaalde kleur aan een zin.Het bekendste is dus. Volgens Van Dale betekent dat: ,,blijkens het voorgaande''. De redacteur die daar een voorbeeld bij mocht verzinnen, heeft destijds misbruik gemaakt van het woordenboek om rijke stinkers een neus te zetten: ,,een mondaine, dus dure, dus vervelende badplaats''.Vaak heeft dus die betekenis niet meer. Het woord geeft hooguit vorm aan een soort verwachte eensgezindheid tussen spreker en luisteraar: ,,Ze droeg weer die gele hoed, en dat vind ik dus een ramp van een kledingstuk.''Ook het bijwoord eigenlijk heeft een woordenboekbetekenis. Volgens Van Dale: ,,in de grond, in wezen''. Maar daar denken we niet aan als we een vraag stellen: ,,Wat zoek je daar eigenlijk?'' En evenmin in het antwoord: ,,Ik weet het eigenlijk niet.''

Stopwoorden zijn als griepbacillen, uitermate besmettelijk. Ze verspreiden zich door imitatiegedrag. Een heerschap dat er verstandig uitziet, gebruikt vaak het woord sowieso op de televisie. Je kunt er dan donder op zeggen dat het de volgende dagen ook op straat vaker te horen is. Deze modewoorden komen onverwachts, en trekken weer weg zonder een adres achter te laten. Wie gebruikt nog de stoplappen weet je wel?, in principe, effenaf, enfin? Modern zijn absoluut, een stuk(je), heel erg, iets van, ik bedoel, pakweg, of zo, of wat? en zeg maar.

Stoplappen zitten op een tekst als vliegenscheten op een beeldscherm. Op den duur zie je niet meer wat er staat. Wij hadden in onze middelbare school een leraar scheikunde die geen zin kon maken zonder daar een of meer dusjes in te plaatsen. ,,Als ik dus aan een proefbuis met zinkmetaal dus enkele druppels zoutzuuroplossing toevoeg, dan zal dat dus reageren...'' En wij maar afturven, in de hoop dat hij zijn dus-record zou verbeteren. Waar die les over ging, dat drong slechts vaag tot ons door.Scheikunde is dan ook nooit mijn vak geweest, eigenlijk.